Temat lekcji muzealnej: Kultura sarmacka
Klasa: I-III, szkoły gimnazjalne
Czas lekcji: 1h-1.15h
Forma: praca indywidualna, w grupach, w parach.
Środki dydaktyczne: teczka z materiałami i zadaniami do samodzielnego lub grupowego rozwiązania w trakcie zajęć (uwaga: karty do Bożego Narodzenie są okolicznościowe), reprodukcje, ewentualnie część ćwiczeń z kart do domu.
Metody pracy: dyskusja, elementy wykładu (jeśli musimy przekazać konkretne informacje).
Cele lekcji:
Ø zdobycie przez uczniów wiedzy na temat kultury sarmackiej czyli obyczajów staropolskich;
Ø kształtowanie umiejętności samodzielnej pracy oraz pracy w grupach;
Ø rozwijanie umiejętności zbierania, selekcji i interpretowania uzyskanych informacji;
Ø kształtowanie umiejętności kojarzenia faktów;
Ø nabywanie umiejętności analizy;
Ø po lekcji uczeń potrafi zdefiniować następujące pojęcia: sarmatyzm, dwór, dworek, żupan, kontusz, pas kontuszowy, alkierz, posag, wiano, portret trumienny, Rzeczpospolita Obojga Narodów;
Ø castrum doloris, pompa funebris, kontrefekt – te terminy możemy wprowadzić w przypadku grup bardziej zainteresowanych;
Ø po lekcji uczeń wie, jakie tradycje zaliczamy do staropolskich; zadaniem lekcji jest kształtowanie świadomości na temat historii naszej kultury.
Ø Uwaga: ta lekcja odbywa się na dwóch poziomach, więc trudniejsze zagadnienia omawiamy ze szkołami ponadgimnazjalnymi. Generalnie jednak lekcja przebiega podobnie, dlatego modyfikacje w konspekcie są nieznaczne w stosunku do konspektu licealnego. Na poziomie gimnazjalnym możemy wykorzystać mniej zadań z kart pracy.
Przebieg lekcji:
Wstęp (Sala Biała lub Salon Lubomirskiej 15 – 20 min):
ü Wyjaśnienie terminów sarmatyzm, Sarmacja, szlachta (metoda pracy: dyskusja, elementy wykładu) – wskazanie genezy zjawiska sarmatyzmu, ram czasowych.
ü Na wstępie wprowadzamy także pojęcie Rzeczpospolitej Obojga Narodów i uświadamiamy uczniom, jakie terytoria obejmowała – tu pomocna okaże się karta I i ćwiczenie z mapą, które uświadomi uczniom ówczesny zasięg terytorialny Polski (a to ważne dla zaznaczenia obszaru występowania obyczajów staropolskich). Ćwiczenie z drugiej strony karty I można zrobić na początku zajęć lub w ramach podsumowania, na końcu lekcji.
ü Na początku lekcji można także nakreślić ogólnie tło historyczne Polski w XVII stuleciu – potop szwedzki, wolna elekcja itp. – te zagadnienia poruszamy z grupą bardziej zaawansowaną.
ü Po takim wstępie kierujemy uwagę uczniów na osobę króla Jana III (musimy przecież wyjaśnić, dlaczego właśnie w Pałacu w Wilanowie omawiamy takie zagadnienia). Na razie zarysowujemy problem w sposób ogólny (rozwiniemy go w antykamerze króla).
Galeria Dolna Południowa
ü Kontynuujemy wątek króla ze wstępu, głównie w zakresie jego zasług wojennych i kostiumu antycznego (karta IX, druga strona).
ü Zatrzymujemy się przy historii o Amorze i Psyche, by rozpocząć wątek życia rodzinnego (karta VI).
ü Pamiętajmy jednak, że historia ta ma być pretekstem do przekazania kilku informacji na temat rangi rodziny w dawnej Polsce, najważniejszych zwyczajów związanych ze ślubami (np. wiano, posag, ważny moment w życiu kobiety – dlaczego?, itp.).
ü Uwaga: nie wchodzimy w zbytnie szczegóły, ponieważ po pierwsze nie mamy na to czasu, po drugie jest oddzielna lekcja „Zakochany król i królowa”, która dogłębnie porusza zagadnienia związane ze ślubami, miłością itp.
Antykamera Króla
ü Tu niejako kontynuujemy wątek powiązany z życiem rodzinnym, z tym że skupiamy się głównie na osobie króla.
ü W tym miejscu przydatna okaże się wiedza z zakresu biografii króla, (której oczywiście nie streszczamy w całości a uwypuklamy to, co nam przydatne np. pochodzenie króla, zamiłowania do życia ziemiańskiego, pierwotnie budowa dworku w Wilanowie itp. ). Tym razem wykorzystujemy kartę IV (pierwszą stronę) oraz kartę IX (pierwszą stronę).
ü Omawiamy plafon w kontekście symbolicznym i historycznym – ten wątek jest nieobowiązkowy w przypadku gimnazjum.
ü W antykamerze rozpoczynamy także wątek związany z pracą na roli (karta VII).
Sypialnia Króla
ü Kontynuujemy wątek o sarmackiej codzienności rozpoczęty w antykamerze (omawiamy tonda z przedstawieniami na podstawie Wergiliusza).
ü Jeśli grupa jest zainteresowana możemy także omówić sarmackie rozrywki (druga strona karty VII).
Sień Wielka
ü W tym miejscu omawiamy funkcję sieni, w czym pomoże nam druga strona karty IV.
ü Należy także opowiedzieć, jak wyglądało dawniej to pomieszczenie.
ü W przypadku gimnazjum proponowałabym porozmawiać o kuchni staropolskiej i wykorzystać kartę V. To zagadnienie jest interesujące a nawet spektakularne – to zachęci do pracy szczególnie „rozbrykane” grupy.
Galeria Malarstwa Staropolskiego
ü W tym miejscu omawiamy zagadnienie portretów reprezentacyjnych – sposób ukazywania portretowanego, towarzyszące mu przedmioty (jednak nie przeprowadzamy szczegółowej analizy, nie musimy też wykorzystywać karty pracy).
ü Na przykładzie portretów staropolskich rozmawiamy o charakterystycznym stroju szlacheckim – dokładnie omawiamy jego poszczególne elementy. To szczególnie ważne w przypadku szkół gimnazjalnych, ponieważ często elementy stroju szlacheckiego są przedmiotem pytań na gimnazjalnym teście końcowym.
ü Na koniec poruszamy zagadnienie portretu trumiennego i śmierci.
ü Trudne pojęcia typu: pompa funebris czy castrum doloris wprowadzamy wedle uznania (w trakcie zajęć jesteśmy w stanie ocenić poziom zaawansowania grupy).
ü Przy tym problemie pomocna jest karta VIII.
Podsumowanie
ü Na koniec wykonujemy z uczniami zadanie z drugiej strony karty I. Możemy także powtórzyć wybrane pojęcia.
ü Uwaga: kartę III z tekstami możemy wykorzystać podczas zajęć w momentach, w których okażą się ona dla Was najbardziej pomocne. Równie dobrze uczniowie mogą je przeczytać już w domu lub szkole.
ü Zwróćcie uwagę, że ta lekcja występuje dla dwóch poziomów: gimnazjum i LO. Musimy więc stopniować wiedzę. Trudniejsze pojęcia związane z literaturą czy sztuką wprowadzamy w LO, sprawy typowo obyczajowe z ciekawostkami rezerwujemy raczej dla gimnazjów.
Bibliografia:
Literatura podstawowa:
T. Chrzanowski, Portret staropolski, Warszawa 1995
M. Karpowicz, Sztuki polskiej drogi dziwne, Bydgoszcz 1994
A. Sieradzka, Tysiąc lat ubiorów w Polsce, Warszawa 2003
J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Warszawa 1985
M. Bogucka, Staropolskie obyczaje w XVI-XVII wieku, Warszawa 1994
Szlachetne dziedzictwo czy przeklęty spadek. Tradycje sarmackie w sztuce i kulturze, katalog wystawy pod red. J. Dziobkowej, MNP 2004/2005
Literatura uzupełniająca:
A. Sieradzka, Przechadzki po dawnych wnętrzach, Warszawa 2001
Z. Kuchowicz, Człowiek baroku, Łódź 1992
K. Bockenheim, Przy polskim stole, Wrocław 1998
przygotowała: Katarzyna Liwak-Rybak
